شیر
غذایی بسیار کامل و با ارزشی است و مخصوص چون غذای منحصر به فرد نوزاد در
ماه های اول تولد تامین می نماید دارای اهمیت زیادی است. ترکیب عمده شیر از
سه قسمت مختلف تشکیل شده است آب، چربی و مواد جامد غیر چرب که شامل
پروتئین های شیر (کازئین، آلبومین، گلوبولین) لاکتوز، اسیدلاکتیک،
اسیدسیتریک و مواد معدنی می باشد. جدول زیر ترکیب شیرهای مختلف را به طور
متوسط نشان می دهد.
عوامل موثر در ترکیبات شیر:
ترکیب
شیر دام های مختلف ثابت نبوده و عوامل متعددی سبب تغییر ترکیبات شیر می
شوند. این عوامل ممکن است مربوط به حالت بیماری و یا مرضی در دام باشند و
یا مربوط به نژاد، نوع تغذیه، فصل، دوره شیردهی، سن و سایر عوامل باشند
ذیلاً این عوامل را به طور مختصر در گاو مورد بررسی قرار می دهیم.
نژاد:
ترکیب
شیر یک نوع دام در نژادهای مختلف متغیر می باشد و این تغییر بیشتر از نظر
مقدار چربی دارای اهمیت است جدول زیر این تغییر را در برخی از نژادها نشان
می دهد. علاوه بر این در افراد مختلف یک نژاد هم تغییر ترکیب شیر مشاهده می
شود.
استاندارد شیر
بر حسب
استانداردهای بین المللی شیر خام بایستی دارای مشخصات زیر باشد چربی شیر
خام نباید از 3 درصد کمتر باشد ماده خشک بدون (SNF) نباید از 5/8 درصد کمتر
باشد.
شیر حرارت ندیده:
در برخی از کشورها
دامداریهایی که دارای گواهینامه مخصوص بهداشتی هستند اجازه دارند که شیر را
بدون اعمال روشهای حرارتی به فروش برسانند چنین شیری بایستی دارای نتیجه
رضایت بخش در برابر آزمایش متیلن بلو باشد.
شیر پاستوریزه
پاستوریزاسیون
به عملی اطلاق می شود که شیر مدت نیم ساعت در حرارت حداقل 63 درجه سانتی
گراد ( 150-145) و یا مدت 15 ثانیه در حرارت 71 تا 72 درجه سانتی گراد (
6/161-8/159) نگهداری شده و سپس بلافاصله سرد شود. چنین شیری بایستی دارای
نتیجه رضایتبخش در برابر آزمایش متیلن بلو و فسفاتاز باشد.
شیر استرلیزه:
شیر
استرلیزه شیری است که پس از صاف و یکنواخت شدن در حرارت حداقل 105 (
212) به مدتی نگهداری شود تا نتیجه آزمایش کدورت آن رضایتبخش باشد.
شیر استرلیزه UHT:
چنین
شیری بایستی حداقل به مدت یک ثانیه در حرارت بالاتر از 122 ( 270)
نگهداری شود و سپس به طور استریل بسته بندی شود. به طور کلی دو روش برای
این منظور متداول است. یکی روش مستقیم که بخار گرم به داخل شیر نفوذ داده
می شود و سپس مقدار آب اضافه از شیر خارج می گردد و دیگر روش غیرمستقیم که
عمل لازم با عمل تبادل حرارتی به شیر می رسد.
شیر پاستوریزه:
تعیین مقدار چربی: چربی شیر را با استفاده از بوتیرومتر 40 اندازه می گیریم.
ابتدا
با استفاده از پیپت 10، به مقدار 10 اسیدسولفوریک (1 + 9 ) را برداشته و
در بوتیرومتر می ریزیم سپس با استفاده از پیپت حبابدار 11 به مقدار 11 شیر
برداشته و آرام آرام از کنار دیواره بوتیرومتر آن را به اسید اضافه می
کنیم باید توجه داشته باشیم که سطح مابین اسید و شیر سیاه نشود چون سیاه
شدن به معنی سوخته شدن چربی شیر است. در آخر با استفاده از پیپت 1 به مقدار
1 الکل اتیلیک را برداشته و به محتویات بوتیرومتر می افزائیم. دهانه
بوتیرومتر را با پنبه خشک می کنیم و در آن را می بندیم. سپس چند بار
بوتیرومتر را به آرامی سردتر می کنیم تا محتویات داخل آن به خوبی با هم
مخلوط شوند. بعد از اینکه یک مایع قهوه ای یک دست پدیدار شد بوتیرومتر را
به مدت 5 دقیقه در حرارت 60 سانتی گراد با دور 1200 سانتریفوژ می کنیم. با
توجه به اینکه روی بوتیرومتر مدرج است مقدار چربی جدا شده از شیر را می
توان با استفاده از درجه بندی ها معین نمود.
تعیین اسیدیته شیر:
برای
تعیین اسیدیته شیر از تیتراسیون این ماده با سود 1/0 نرمال استفاده می شود
بدین ترتیب که در یک ارلن کوچک (مثلاً 100) با استفاده از پیپت 10 به
مقدار 10 شیر و 10 آب مقطر جوشیده سرد می ریزیم چند قطره فنل فتالئین جهت
شناسایی نقطه ختم عمل می ریزیم و با سود 1/0 نرمال آن را تیتر می کنیم.
لازم به ذکر است برای تهیه آب مقطر جوشیده، مقداری آب مقطر را می جوشانیم
به محض اینکه جوشید آن را خاموش می کنیم و بالافاصله روی ظرف را (با پنبه
یا فویل) می پوشانیم بعد از سرد شدن کامل سرپوش ظرف را بر می داریم و در آن
را می بندیم تا گاز هوا در آن حل نشود.
اگر آب را بجوشانیم
یا پس از جوشیدن در آن نبندیم حل شده در آن باعث می شود که اسیدیته زیاد
نشود و در نتیجه سود بیشتری برای خنثی کردن آن لازم است.
فهرست مطالب
شیر 10
ترکیبات شیر 10
عوامل موثر در ترکیبات شیر 10
نژاد 11
فصل 11
سن 11
نسبت ویت 11
حالت قلیایی و اسیدی 12
شیر معمولی و غیر مرضی12
استاندارد شیر 13
شیر حرارت ندیده 13
شیر پاستوریزه13
شیر استرلیزه 13
شیر استرلیزه UHT13
روش آزمون 14
تعیین مقدار چربی شیر 14
تعیین اسیدیته شیر14
تعیین درصد ماده خشک 15
تعیین دانسیته شیر 15
جستجوی تقلبات در شیر 16
پنیر17
تعیین مقدار چربی پنیر 19
تعیین اسیدیته پنیر 19
تعیین مقدار Ph پنیر 20
تعیین درصد ماده خشک 20
تعیین نمک پنیر 21
تعیین پروتئین پنیر 22
خامه 23
استاندارد خامه پاستوریزه در ایران 24
تعیین مقدار اسیدیته خامه 24
تعیین مقدار چربی خامه 24
کره25
استاندارد کره پاستوریزه 26
ویژگی های عمومی 26
ویژگی های شیمیایی 26
تعیین اسیدیته کره 27
تعیین رطوبت کره27
تعیین مواد باقیمانده شیر28
تعیین درصد نمک کره29
تععین چربی کره29
دوغ29
تعیین مقدار چربی دوغ 29
تعیین مقدار اسیدیته دوغ 30
تعیین ماده خشک دوغ 30
تعین میزان نکم دوغ31
ماست31
تعیین اسیدتیه31
تعیین PH ماست31
تعیین درصد چربی32
تعیین ماده خشک32
بررسی استاندارد فراورده های لبنی